Απελευθέρωση Έδεσσας και Αμυνταίου (18 Οκτωβριου 1912)

Μετά την απελευθέρωση της Βέροιας και της Νάουσας ο Ελληνικός στρατός, συνεχίζοντας τη νικηφόρα προέλασή του, κατάφερε να απελευθερώσει πρώτα την πόλη της Έδεσσας (Βοδενά) και κατόπιν το Αμύνταιο. Οι Τούρκοι, εγκαταλείποντας τις θέσεις τους, αδύναμοι να αντισταθούν, περιορίζονται στην περιοχη των Γιαννιτσών.

Αναλυτικά:

Απελευθέρωση της Έδεσσας [Βοδενά] (18 Οκτωβρίου 1912)

Μετά την απελευθέρωση της Βέροιας και της Νάουσας οι κάτοικοι της Έδεσσας μαθαίνουν τα νέα οι μεν Έλληνες με χαρά και ανυπομονησία για τη δική τους απελευθέρωση, ενώ οι Τούρκοι με αγωνία για την τύχη των ίδιων και των περιουσιών τους. Ο Τουρκικός στρατός αποφασίζει να εγκαταλείψει την πόλη και κατευθύνεται προς την περιοχή των Γιαννιτσών.

Στην Έδεσσα μένουν μόνο κάποιοι άνδρες της Τουρκικής Εθνοφρουράς, ο Δήμαρχος Αλή Ριζά, ο Καϊμακάμης Γκαλίπ μπέης και ο Ταγματάρχης Ρασίτ μπέης. Εκείνες τις ημέρες συνελήφθησαν από τους Τούρκους κάποιοι επιφανείς Έλληνες οι οποίοι μεταφέρθηκαν στις φυλακές Επταπυργίου της Θεσσαλονίκης.

Όταν αντιλαμβάνονται πλησίον τη δύναμη του Ελληνικού στρατού, βρίσκονται μπροστά στο δίλημμα: να προβάλουν αντίσταση ή να παραδώσουν ειρηνικά την πόλη στους Έλληνες. Φάνηκε πιο συνετη η δεύτερη επιλογή. Ο Τούρκος διευθυντής του Ιεροδιδασκαλείου σπεύδει στη Μητρόπολη της Έδεσσας, για να προετοιμάσει το έδαφος. Την επομένη οι Τουρκικές αρχές, ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος και οι Δημογέροντες συγκεντρώνονται στη Μητρόπολη της Έδεσσας και οι Τούρκοι ζητούν επισήμως προστασία σε περίπτωση που ο Ελληνικός στρατός κυριεύσει την πόλη.

Στις 17 Οκτωβρίου το βράδυ η έκτη ημιλαρχία με επικεφαλή τον Ανθυπίλαρχο, Αργ. Σταυρόπουλο, από τη Βέροια, κινείται προς Σκύδρα και καταλαμβάνει τον σιδηροδρομικό σταθμό της.

Την Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 1912, εορτή του πολιούχου Αγίου Λουκά, τρεις άνδρες του Ελληνικού στρατού οι: Β. Λαγωνίκος, Ν. Λιβανός και Ν. Αγγελής καταλαμβάνουν τον σιδηροδρομικό σταθμό Έδεσσας.

Μετά από αψιμαχίες, όπου σκοτώθηκαν δύο μαθητές και ο ιερέας του χωριού Σωτήρα, φτάνει στο σταθμό τρένο που μετέφερε ένα λόχο πεζικού του Ελληνικού στρατού υπό τις διαταγές του αξιωματικού Β. Γεννηματά. Αυτοί είναι οι πρώτοι Έλληνες που μπαίνουν στην Έδεσσα μέσα σε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού. Οι Τούρκοι, κρατώντας λευκή σημαία, παραδίνονται. Η επίσημη παράδοση της πόλης έγινε από τον Δήμαρχο Αλή Ριζά 18 Οκτωβρίου 1912 στις 11 το πρωί. Λέγεται πως κάποιος πρόγονος του Ριζά είχε παραδώσει (πριν 530 χρόνια) την Έδεσσα στους Τούρκους.

Η Μάχη του Οστρόβου [Άρνισσα Έδεσσας]. (5 Νοεμβρίου 1912)

Όπως αναφέρθηκε, απελευθερώθηκαν η Βέροια (16/17 Οκτωβρίου) και η Έδεσσα (18 Οκτωβρίου). Μετά από αδικαιολόγητη υποχώρηση του Ελληνικού στρατού στο Σόροβιτς (Αμύνταιο) οι Τούρκοι ανακατέλαβαν τη λεκάνη του Οστρόβου, κλείνοντας τα περάσματα προς Έδεσσα και Μοναστήρι όπου ο Σερβικός στρατός είχε παραταχθεί, περιμένοντας Ελληνική βοήθεια. Έπρεπε, οπωσδήποτε, να απομακρυνθει ο Τουρκικός στρατός από τα μέρη αυτά, για να εμποδιστεί και οποιαδήποτε προσπάθεια των Τούρκων να περάσουν προς την Ήπειρο.

(Εκει ο Ελληνικός στρατός οργάνωνε παράλληλα μεγάλη επιχείρηση, για να απελευθερωθούν τα εδάφη της Ηπείρου και η πρωτεύουσά της, τα Γιάννενα.)

Έτσι από το Γενικό Επιτελείο διατάχθηκε μια γιγαντιαία αναστροφή των Ελληνικών δυνάμεων μέσα από τον κάμπο των Γιαννιτσών και της Έδεσσας προς Δυτική Μακεδονία, προκειμένου να φτάσουν Ελληνικές δυνάμεις στο Μοναστήρι. Η επιχείρηση αυτή και τα γεγονότα που ακολούθησαν και διήρκεσαν από τις 30 Οκτωβρίου ως στις 7 Νοεμβρίου 1912 έμειναν γνωστά στην ιστορία ως επιχειρήσεις του Οστρόβου, γιατί έλαβαν χώρα στη λεκάνη του Οστρόβου μεταξύ των ορεινών όγκων Βιτσίου και Βόρρα (Καϊμακτσαλάν).

Στις 5 Νοεμβρίου 1912 με γενική επίθεση ο Ελληνικός στρατός μπήκε θριαμβευτικά στην κωμόπολη του Οστρόβου. Απελευθερώθηκαν οι χριστιανοί κάτοικοι της Άρνισσας, του Αγίου Αθανασίου, των Ξανθογείων, της Ζέρβης και του Γραμματικού, έπειτα από 530 χρόνια σκλαβιάς κάτω από τον Τουρκικό ζυγό.

Στις 6 και 7 Νοεμβρίου έγιναν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Γκορνίτσοβο (σημερινή ονομασία Κέλλη, χωριό του νομού Φλώρινας που ανήκει στο Δήμο Αμυνταίου) και στη Μπάνιτσα (σημερινή ονομασια Βεύη, κωμόπολη του νομού Φλώρινας) και στις 7 Νοεμβρίου απελευθερώθηκε η Φλώρινα.

Τελικά, η απελευθέρωση του Αμύνταιου επιτεύχθηκε στις 7 Νοεμβρίου στις επιχειρήσεις εκκαθάρισης που πραγματοποίησε ο Ελληνικός στρατός.