ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

BALKAN WARS 1912

.

1913

Η ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ . ΛΑΧΑΝΑ

Το Κιλκίς με τα στρατηγικά του πλεονεκτήματα και τη σιδηροδρομική του συγκοινωνία με τη Δοϊράνη και τις Σέρρες (που ήταν έδρες πολιτικών και στρατιωτικών Βουλγαρικών αρχών στην περιοχή) γρήγορα επιλέχθηκε ως κέντρο συγκέντρωσης των Βουλγαρικών δυνάμεων.

Για εννιά μήνες οι Βούλγαροι συμπλήρωναν τα φυσικά οχυρώματα με την κατασκευή διαφόρων αμυντικών έργων. Ανήγειραν, επίσης, προχώματα και τοποθέτησαν τηλεβόλα στα υψώματα του Λαχανά και έτσι, όχι μόνον ετοίμασαν βάσεις για την προσχεδιασμένη επίθεσή τους εναντίον της Θεσσαλονίκης, αλλά ήταν και κύριοι δύο οδών από τις οποίες θα μπορούσε να προελάσει ο εχθρικός στρατός.

***

Κατά την έναρξη των εχθροπραξιών οι Σέρβοι και Βούλγαροι βρίσκονταν σε στενή επαφή και μάχη μεταξύ τους έγινε χωρίς χρονοτριβή. Μεταξύ όμως των Ελληνικών και των Βουλγαρικών δυνάμεων μεσολαβούσε μια κάποια απόσταση και, για να συναντήσουν τον εχθρό τους οι Έλληνες, χρειάστηκε να προχωρήσουν μιας ημέρας πορεία προς το Βορρά.

Σέρβοι και Βούλγαροι επεδίωκαν την κατοχή του ποταμού Μπρεγκαλνίτσα, η θέση του οποίου είχε μεγάλη στρατηγική αξία. Στο νότο το Κιλκίς και ο Λαχανάς ήταν προφανώς οι δύο ισχυρές θέσεις τις οποίες θα διεκδικούσαν οι Βούλγαροι και οι Έλληνες. Για το λόγο αυτό κράτησαν ολόκληρο το στρατό τους εμπρός της Θεσσαλονίκης.

Ανεξαρτήτως των κινήσεων του Σερβικού στρατού το πιο συμφέρον σχέδιο για τους Έλληνες θα απαιτούσε τη συγκέντρωση των περισσότερων δυνάμεών τους ανατολικότερα από όπου θα μπορούσαν να διεξάγουν επιθέσεις εναντίον του Κιλκίς και του Λαχανά.

Αυτό γίνεται ολοφάνερο, αν ληφθεί υπόψη ότι οι δύο μοναδικές οδοί για τη μεταφορά των Βουλγαρικών ενισχύσεων και ανεφοδιασμού εκτείνονταν η μια από το Δεμίρ Ισσάρ μέχρι της σιδηροδρομικής γραμμής της Δοϊράνης και η δεύτερη από την οδό που περνούσε από την κοιλάδα της Στρώμνιτσας και κατέληγε στη Στρώμνιτσα. Ήταν, επομένως, πρωτεύον ζήτημα για τους συμμάχους να απειληθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα η κατοχή των οδών αυτών. Πραγματικά, μόλις οι Έλληνες κινήθηκαν προς την κοιλάδα της Στρώμνιτσας, βορείως της Δοϊράνης, οι Βούλγαροι άρχισαν να υποχωρούν από το Ιστίπ.

Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος διάλεξε μια μέση οδό. Αντί να θέσει ως κύριο σκοπό του το Κιλκίς, το Δεμίρ – Ισσάρ και το Πετρίτσι δεξιά, προχώρησε προς το Κιλκίς και τη Δοϊράνη αριστερά, αναθέτοντας στις τρεις Μεραρχίες (1η, 6η και 7η οι οποίες αποτελούσαν τη δεξιά του πτέρυγα) να αποδιώξουν τον εχθρό από το Λαχανά και να ανακόψουν ενδεχόμενη υποχώρηση κατά μήκος του σιδηροδρόμου. Ο σκοπός του, επομένως, ήταν να γίνει κύριος του Κιλκίς που το κατείχαν οι Βούλγαροι, να καταλάβει τη Δοϊράνη που ήταν βάση ανεφοδιασμού τους και να απειλήσει κατόπιν τα νώτα της στρατιάς του Βούλγαρου Κοβατσέφ, ο οποίος μαχόταν εναντίον των Σέρβων στο Ιστίπ, καταλαμβάνοντας τη Στρώμνιτσα κι αποκόπτοντας την υποχώρηση των Βουλγάρων μέσω της κοιλάδος της.

Την 18η Ιουνίου / 1η Ιουλίου 1913 ο Κωνσταντίνος έφθασε από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη και εξέδωσε την ακόλουθη διαταγή προς το Ελληνικό στράτευμα:

«ΑΡΧΗΓΕΙΟΝ: εν Θεσσαλονίκη

18 Ιουνίου (1 Ιουλίου) 1913 8 μ.μ.

Διαταγαί διά την 19ην Ιουνίου (2 Ιουλίου)

Απευθυνόμεναι προς την 1ην, 2αν, 3ην, 4ην, 5ην, 6ην, 7ην και 10ην μεραρχίαν, την ταξιαρχίαν του ιππικού και τας υπηρεσίας του Στρατού:

1) Μετά την χθεσινήν του επίθεσιν κατά των ασθενών μας προφυλακών, ο εχθρός σήμερον παρέμεινεν αδρανής. Οι εν Θεσσαλονίκη συλληφθέντες αιχμάλωτοι ανέρχονται εις 17 αξιωματικούς και 1.300 στρατιώτας.

2) Τα ημέτερα στρατεύματα θα συνεχίσουν αύριον την προς τα πρόσω πορείαν των, την οποίαν ήρχισαν σήμερον, και θα προχωρήσουν διά να προσβάλουν τον εχθρόν.

3) Η 7η μεραρχία θα προελάση προς την Νιγρίταν. Αφήνεται πρωτοβουλία ενεργείας εις τόν μέραρχον, ο οποίος, εάν το θεωρήση αναγκαίον, θα προχωρήση βορειότερον, προς την γέφυραν Όρλιακο.

4) Η 1η μεραρχία θα επαναλάβη την πορείαν της την 5ην πρωϊνήν ώραν μέσω Βοσσώ και Ζαρόβου και θα προελάση προς την γραμμήν Λαχανά – Λιγκοβάνης. Επιτρέπω εις τον διοικητήν της μεραρχίας να στραφή αριστερά, όπως βοηθήση την δεξιάν πτέρυγα της 6ης μεραρχίας, μετά της οποίας πρέπει να ευρίσκεται εις διαρκή επικοινωνίαν.

5) Η 5η μεραρχία θα αρχίση την πορείαν της την 5ην εωθινήν ώραν από Ιβάτ (Αϊβατλή) και θα προελάση διά Γιουβέσνας προς το ύψωμα 605.

6) Η 2α μεραρχία θ’ αρχίση την πορείαν της την 5 εωθινήν ώραν εκ Μπάλτζας και θα προελάση διά Νταουτλή και Τζουμά. Μόλις συναντήση τον εχθρόν, θα επιτεθή κατ’ αυτού αναπτύσσουσα την αριστεράν της πτέρυγα προς την διεύθυνσιν των υψωμάτων, άτινα κείνται δυτικώς του Σαρήκιοϊ.

7) Η 4η μεραρχία θα βαδίση εκ Νταουτλή την 7ην εωθινήν ώραν, αλλά πρέπει να κανονίζη ούτω πως τας κινήσεις της, ώστε η από Μπάλτζας εις Νταουτλή οδός να μείνει ελευθέρα εις την δίοδο της 2ας μεραρχίας, ήτις θα έχη ήδη εκκινήσει από της 5ης εωθινής. Η 4η μεραρχία θα βαδίση διά Σαλαμανλή και Αχτσέ Κλισέ διά να συναντήση τον εχθρόν, οπότε θα του επιτεθή αμέσως αναπτύσσουσα την δεξιάν της πτέρυγα εν επαφή προς την αριστεράν της 2ας μεραρχίας και έχουσα τον αριστερόν της προς τα υψώματα Σαρήκιοϊ και Σαρηγκιόλ.

8) Η 5η μεραρχία θα βαδίση από Ναρές την 7ην εωθινήν ώραν και θα προελάση δυτικώς της λίμνης Ατζιγκόλ και διά του υψώματος 250 μέτρων προς το Κιλκίς. Μόλις συναντήση τον εχθρόν, θα επιτεθή κατ’ αυτού, αναπτύσσουσα το δεξιόν της εν επαφή προς το αριστερόν της 4ης και έχουσα το αριστερόν της προς το Κιλκίς.

9) Η 3η μεραρχία θα βαδίση από της γέφυρας 246 την 5ην εωθινήν ώραν και θα προελάση δι’ Αβρέτ Χισάρ προς το Κιλκίς. Μόλις συναντήση τον εχθρόν, θα επιτεθή κατ’ αυτού, αναπτυσσομένη, έχουσα δε το δεξιόν της προς το Κιλκίς.

10) Η 10η μεραρχία θα διαβή τον Αξιόν και θα βαδίση από Καρασούλι την 8ην εωθινήν ώρα διά να προσβάλη τον εχθρόν, ευρισκόμενον παρά το Καλήνοβο και βορείως της θέσεως ταύτης. Θα απωθήση προς τα οπίσω τον εχθρόν και συμφώνως προς τας από τακτικής απόψεως ανάγκας της στιγμής, θα αποπειραθή να προελάση προς το Κιλκίς. Ο διοικητής της μεραρχίας ταύτης θα υπολογίση τα της θέσεως και θα ενεργήση κατ’ ακολουθίαν συμφώνως προς την ιδικήν του πρωτοβουλίαν.

11) Η ταξιαρχία του ιππικού θα ενεργήση προς την διεύθυνσιν του Κοτζά Ομερλή και του Κρεκόβου, κανονίζουσα την πορείαν της επί τη βάσει της προελάσεως της 3ης μεραρχίας, θα διατηρήση δε την μεταξύ των μεραρχιών 3ης και 10ης επικοινωνίαν. Η ταξιαρχία οφείλει να εξακριβώση δι’ αναγνωρίσεων, εάν η δύναμις του εχθρού κείται προς το Κιλκίς, Κιλιντίρ και το Κιλιντίρ, Καλήνοβο, ή εάν η δύναμις αυτή ευρίσκεται εν πορεία από Δοϊράνης προς το Κιλκίς.

12) Εκάστη μεραρχία (καθώς και η ταξιαρχία του ιππικού), αφού απωθήσουν τον εχθρόν εκ των θέσεων του, θα τον καταδιώξουν μετά της μεγαλειτέρας σφοδρότητας.

13) Το Αρχηγείον μου θα είνε εν Μπάλτζα αύριον την 8.30 π.μ. οπότε οι επί της συγκοινωνίας αξιωματικοί, εκτός των της 1ης, 7ης και 10ης μεραρχίας και της ταξιαρχίας του ιππικού, πρέπει να είναι παρόντες.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β.»

Οι διαταγές είναι εξαιρετικά σαφείς. Το Ελληνικό μέτωπο εκτείνεται από τον Κόλπο του Ορφανού μέχρι και τον Αξιό ποταμό.

Με αιφνιδιαστική επίθεση τους στις 17 / 30 Ιουνίου 1913 οι Βούλγαροι απώθησαν τις Ελληνικές προφυλακές δεξιά του Στρυμόνα και κατέλαβαν το λιμάνι των Ελευθερών. Κανένα γεγονός δεν ακολούθησε κατά την 18η Ιουνίου (1η Ιουλίου). Όμως το πρωί της 19ης Ιουνίου (2 Ιουλίου) οι Ελληνικές μεραρχίες αφήσαν τους τόπους συγκεντρώσεώς τους και προχώρησαν προς τα Βόρεια σύμφωνα με τις διαταγές του Αρχιστρατήγου τους.

Η 6η μεραρχία ήλθε σε σύγκρουση με τους Βουλγάρους που ήταν οχυρωμένοι στις κορυφές των 440 και 395 μ. και μετά από σύντομη συμπλοκή κατέλαβε τα υψώματα του Καρά τεπέ.

Η 2η μεραρχία συνάντησε τον εχθρό στο χωριό Αμπέρκιοϊ στην κορυφή των 280 μ. Οι Έλληνες επιτέθηκαν στους Βουλγάρους περίπου το μεσημέρι. Η μάχη κράτησε αρκετές ώρες και τελικά, οι Έλληνες με έφοδο κατέλαβαν τις θέσεις.

Η επιτυχία, ωστόσο, στοίχησε πολύ ακριβά, διότι οι απώλειες ήταν σημαντικές, καθώς χάθηκε και ο Συνταγματάρχης του 7ου Συντάγματος.

Οι Βούλγαροι αποσύρθηκαν στα οχυρώματά τους νοτίως του Κιλκίς, ενώ οι Ελληνική μεραρχία ανέκοπτε την πορεία της μεταξύ Γινενή Μαχ και Δζούρνας.

Η 4η μεραρχία δε συνάντησε παρά μόνο ελάχιστο και άτακτο πυρ από πυροβολικό των Βουλγάρων που κατευθύνονταν από τα υψώματα Χασάν Όμπαση, αλλά ήδη η 5η Μεραρχία καταδίωξε τον εχθρό όλη την ημέρα με αλλεπάλληλες συγκρούσεις προς αυτόν και έφτασε Δυτικά του Χασάν Όμπαση.

Και η 3η μεραρχία καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας της προς βορρά αντιμετώπισε την αντίσταση ισχυρής Βουλγαρικής δύναμης. Η πρόοδός της επιβραδύνθηκε λίγο, όχι όμως ουσιωδώς.

Η 10η μεραρχία η οποία αποτελείτο από 8 ευζωνικά τάγματα είχε τον πιο δύσκολο ρόλο. Αφού πέρασε τον Αξιό ποταμό, επιτέθηκε και νίκησε αξιόλογη Βουλγαρική δύναμη που κατείχε θέσεις στην Ορεβίτσα και στο Αρδζάν. Κατόπιν, στράφηκε κατά εχθρικής δύναμης που ήταν οχυρωμένη μεταξύ Καλίνοβου και Μιχάλοβου.

Οι άνδρες της 7ης μεραρχίας έλαβαν μέρος στις μάχες του Παγγαίου και της Νιγρίτας. Πιστεύοντας ακράδαντα πως μπορούσαν να εξέλθουν νικητές από την πάλη, πραγματικά κατάφεραν να απωθήσουν τον εχθρό και κάνοντας μια τολμηρότατη κυκλωτική κίνηση, αιχμαλώτισαν ολόκληρο Βουλγαρικό σύνταγμα μαζί με τον συνταγματάρχη και τους αξιωματικούς τους. Συνέλαβαν ακόμα συνολικά άλλα 150 άτομα και περιήλθαν στην κατοχή τους πολλά Βουλγαρικά όπλα.

Οι Βούλγαροι εκδικήθηκαν σκληρά για αυτή τους την ήττα. Όταν οι Έλληνες μπήκαν στη Νιγρίτα, βρήκαν την πόλη κατεστραμμένη και τα ερείπιά της να καπνίζουν από την πυρπόληση που είχε προηγηθεί. Μέσα στα χαλάσματα κείτονταν άψυχα σώματα των κατασφαγέντων Ελλήνων και Τούρκων κατοίκων της (κυρίως γερόντων και γυναικόπαιδων). Εν συνεχεία ο Ελληνικός στρατός καταδίωξε Βουλγαρικές δυνάμεις και τις απομάκρυνε από τις περιοχές Βυσώκα, Μπέροβα, Ζάροβο και ΒΔ προς την περιοχή του Λαχανά. Υπολογίζεται πως εκεί υπήρχαν περισσότερα από 8 τάγματα πυροβολικού. Οι Έλληνες δε διέθεταν ορειβατικό πυροβολικό αλλά μόνο πεδινό. Δεν το χρησιμοποίησαν, ωστόσο, διότι δεν ευνοούσε το έδαφος της περιοχής.

Το πρωί της 20ης Ιουνίου / 3ης Ιουλίου 1913 η 1η και 6η μεραρχία επιτίθονταν στις θέσεις που κατείχαν οι Βούλγαροι στο Λαχανά. Οι δύο μεραρχίες κατόρθωσαν μετά από αιματηρή μάχη να απωθήσουν τους Βούλγαρους από τα υψώματα και το απόγευμα κατέλαβαν τη γραμμή Λιγκοβάνης και Μπερόβου. Οι Βούλγαροι εξαναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν και από την τελευταία γραμμή τους στη θέση του Λαχανά.

Οι 2η, 4η, 5η και η 3η Ελληνικές μεραρχίες ήταν απασχολημένες στο μέτωπο: Σαρήκιοϊ – Σαριγκιόλ – Ντουρασσανλή (προχωρημένα οχυρώματα του Κιλκίς).

Με τη δύση του ηλίου το πεζικό διατάχθηκε να καταλάβει τα εχθρικά χαρακώματα με έφοδο. Η γραμμή αυτή καταλήφθηκε από τους Έλληνες μετά από νυχτερινή σκληρή μάχη με τους εχθρούς. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος τηλεγραφεί στο Ναύαρχο Κουντουριώτη:

«Ο εχθρός ηττήθη καθ’ όλην την γραμμήν. Κατελάβομεν πολλά τηλεβόλα και πυροβόλα και μεγάλη ποσότητα τυφεκίων. Εις πολλά σημεία ο εχθρός προσεβλήθη δια της λόγχης. Η άλωσις του Κιλκίς επίκειται.»

Η 2η μεραρχία (με βοήθεια ταξιαρχίας ιππικού) μπόρεσε κατά τη διάρκεια της νύχτας της 20ης προς 21ης Ιουνίου να μετακινήσει το πυροβολικό της, να το τοποθετήσει απέναντι από την εχθρική γραμμή Σαρήκιοϊ – Στρέζοβο και να απειλήσει το αριστερό τμήμα των Βουλγαρικών δυνάμεων που υπεράσπιζαν το Κιλκίς.

Η ίδια μεραρχία το πρωί επιτέθηκε στο Κιλκίς από την πλευρά του Δαρίζου και του Γαλλικού.

Στις 10 π.μ. περίπου την 21η Ιουνίου το πεζικό υπό την προστασία του πυροβολικού επιτέθηκε κατά των Βουλγάρων που βρίσκονταν μέσα στην πόλη και σε θέσεις βόρεια του υψώματος 197. Οι Έλληνες κυρίεψαν τα οχυρώματα των Βουλγάρων. Εκείνοι άρχισαν από βορράν να αποχωρούν.

Η πόλη του Κιλκίς καιγόταν ήδη, όταν μπήκαν οι Έλληνες, αν και υποστηρίχθηκε από τους Βουλγάρους ότι δήθεν οι Έλληνες το πυρπόλησαν. Μεγάλη φθορά προκάλεσε στους Βουλγάρους που υποχωρούσαν η 3η μεραρχία και το πυροβολικό της. Νίκες, επίσης, κέρδισαν οι Έλληνες στην κορυφή 502 και 505, στη Χιίρσοβα νοτίως του Κιλντίρ, στην περιοχή της Δοϊράνης.

Οι νίκες των Ελλήνων και τα κατορθώματά τους εξέπληξαν τους πάντες στην Ευρώπη και όχι λιγότερο τους Βούλγαρους οι οποίοι είχαν, επίσης, μεγάλες φθορές. Ακόμα, εγκατέλειψαν στα πεδία των μαχών 22 τηλεβόλα και μεγάλες ποσότητες προμηθειών, τουφεκίων και πολεμοφοδίων.

Βαλκανική Κρίση 1875 έως 1878, Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, Προπαρασκευ, Εθελοντές, Ιατρική Περίθαλψη, Υπογραφή Βαλκανικού Συμφώνου

Κατάληψη Ελασσόνας, Δεσκάτης, Η Μάχη του Σαραντάπορου, Απελευθέρωση Σερβίων, Κοζάνης, Απελευθέρωση Γρεβενών, Δεσκάτης, Απελευθέρωση Λιτοχώρου, Κατερίνης, Απελευθέρωση Βέροιας, Απελευθέρωση Έδεσσας, Κατάληψη Αμυνταίου, Η Μάχη των Γιαννιτσών, Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης, Απελευθέρωση Χαλκιδικής, Αγίου Όρους, Η Μάχη του Ναλμπάκιοϊ, Απελευθέρωση Φλώρινας, Αμυνταίου, Πτολεμαΐδος, Επιχειρήσεις του Βουλγαρικού και Σερβικού στρατού

Ελληνικός στόλος, Κατάληψη της Λήμνου, Βύθιση του Φετίχ Μπουλέν, Κατάληψη Θάσου, Ίμβρου, Αϊ Στράτη, Σαμοθράκης, Ψαρών, Τενέδου, Ναυμαχία Έλλης, Απελευθέρωση Μυτιλήνης, Απελευθέρωση Χίου, Ναυμαχία Λήμνου, Απελευθέρωση Σάμου, Δράση Μοίρας Ιονίου, Αξιωματικοί του Ναυτικού, Θωρηκτό Αβέρωφ

Στρατιά 'Ηπειρου, Κατάληψη Πρέβεζας, Πέντε Πηγαδιών, Η πορεία προς τα Ιωάννινα, Απελευθέρωση Ιωαννίνων, Οι τελευταίες ημέρες του βασιλέως Γεωργίου, Αεροπορία, Γεγονότα πριν το τέλος του Α΄Βαλκανικού

Αυτόνομη Βόρεια Ήπειρος

Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος, Η Μάχη της Θεσσαλονίκης, Η Μάχη Κιλκίς, Λαχανά, Η κατάληψη της Δοϊράνης, Απελευθέρωση Σερρών, Δράμας, Δοξάτου, Ξάνθης, Κομοτηνής, Απελευθέρωση Καβάλας, Συνθήκη Βουκουρεστίου

Απελευθέρωση Κρήτης

Μετάλλια της Εποχής 1912 και 1913, Εξώφυλλα τετραδίων της Εποχής 1912 και 1913, Ημερήσιος τύπος 1912 και 1913, Αλληλογραφραφία από το μέτωπο, Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄, Ελευθέριος Βενιζέλος, Παύλος Κουντουριώτη

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (Balkan Wars 1912 . 1913) ανήκει στην Οικογένεια Ποταμιάνου Ε.Κ.Α. (Ηπειρωτική).

Συναποτελείται από συλλογές, που αφορούν την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, του Μανουσάκη και άλλων.

Η Έρευνα, η Συγγραφή και η Επιμέλεια της ύλης πραγματοποιήθηκαν από την Αργυρή Κ. Μπαξεβάνου, Φιλόλογο και Συγγραφέα.

Υπεύθυνη Σχεδιασμού και Διαχείρισης ιστοσελίδος Ειρήνη Μαρία Β. Ταμπάκη, φοιτήτρια Μηχανικών Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Π.Ε.

Ευγενική υποστήριξη Βασίλειος Α. Ταμπάκης, Δρ. Δασολογίας

Το υλικό στην πρωτογενή του μορφή εκτίθεται στην Ιερά Μονή Ευαγγελισμού, Σκιάθου.