• Βαλκανική Κρίση 1875 έως 1878

• Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος

• Προπαρασκευή

• Επιστράτευση

• Εθελοντές

• Υγειονομική Φροντίδα και Περίθαλψη

• Υπογραφή Βαλκανικού Συμφώνου

• ΣΤΡΑΤΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

• Κατάληψη Ελασσόνας, Δεσκάτης

• Η Μάχη του Σαραντάπορου

• Απελευθέρωση Σερβίων, Κοζάνης

• Απελευθέρωση Γρεβενών, Δεσκάτης

• Απελευθέρωση Λιτοχώρου, Κατερίνης

• Απελευθέρωση Βέροιας

• Απελευθέρωση Έδεσσας

  Κατάληψη Αμυνταίου

• Η Μάχη των Γιαννιτσών

• Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης

• Απελευθέρωση Χαλκιδικής,

  Αγίου Όρους

• Η Μάχη του Ναλμπάκιοϊ

• Απελευθέρωση Φλώρινας,

  Αμυνταίου, Πτολεμαΐδος

• Επιχειρήσεις του Βουλγαρικού και Σερβικού στρατού

• Ελληνικός στόλος

• Κατάληψη της Λήμνου

• Βύθιση του Φετίχ Μπουλέν

• Κατάληψη Θάσου, Ίμβρου, Αϊ Στράτη, Σαμοθράκης, Ψαρών, Τενέδου

• Ναυμαχία Έλλης

• Απελευθέρωση Μυτιλήνης

• Απελευθέρωση Χίου

• Ναυμαχία Λήμνου

• Απελευθέρωση Σάμου

• Δράση Μοίρας Ιονίου

• Αξιωματικοί του Ναυτικού

• Σύνθεση του Ελληνικού Στόλου

  • Θωρηκτό Αβέρωφ

  • Θωρηκτά

    • Κικλίς

    • Λήμνος

    • Σπέτσαι

    • Ύδρα

    • Ψαρά

  • Αντιτορπιλικά

    • Αετός

    • Ασπίς

    • Βέλος

    • Δόξα

    • Θύελλα

    • Κεραυνός

    • Λόγχη

    • Ναυκρατούσα

    • Νέα Γενεά

    • Νίκη

  • Τορπιλοβόλα

    • Αίγλη

    • Θέτις

    • 14

    • Αττάλεια ή Νικόπολις

  • Κανονιοφόροι

    • Α΄ ή Σφακτηρία

    • Β΄

    • Δ΄

  • Καταδρομικό Μιαούλης

  • Ατμομυοδρόμων

    • Αχελώος

    • Ευρώτας

  • Ατμοβαρίς Ακτιόν

  • Εύδρομον Μακεδονία

  • Υποβρύχια

    • Δελφίν

    • Ξυφίας

• Στρατιά 'Ηπειρου

• Κατάληψη Πρέβεζας, Πέντε Πηγαδιών

• Η πορεία προς τα Ιωάννινα

• Απελευθέρωση Ιωαννίνων

• Οι τελευταίες ημέρες του

  βασιλέως Γεωργίου

• Αεροπορία

• Γεγονότα πριν το τέλος του Α΄Βαλκανικού

• Αυτόνομη Βόρεια Ήπειρος

• Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος

• Η Μάχη της Θεσσαλονίκης

• Η Μάχη Κιλκίς, Λαχανά

• Η κατάληψη της Δοϊράνης

• Απελευθέρωση Σερρών, Δράμας, Δοξάτου, Ξάνθης, Κομοτηνής

• Απελευθέρωση Καβάλας

• Συνθήκη Βουκουρεστίου

• Απελευθέρωση Κρήτης

• Μετάλλια της Εποχής

  1912 και 1913

• Εξώφυλλα τετραδίων της

  Εποχής 1912 και 1913

• Ημερησιος τύπος 1912 και 1913

• Αλληλογραφραφία από το μέτωπο

• Βιογραφίες Πρωταγωνιστών (περιόδου 1912 έως 1913)

  • Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄

  • Ελευθέριος Βενιζέλος

  • Παύλος Κουντουριώτη

• Αντί επιλόγου

ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ

Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους τεράστια ήταν η εθελοντική συμμετοχή: 3.500 Έλληνες από την Κρήτη, πλήθος Ελλήνων μεταναστών της Αμερικής, 500 Ηπειρώτες, 1.500 Κύπριοι (ανάμεσά τους και ο Δήμαρχος Λεμεσού, Χριστόδουλος Σώζος, που θα σκοτωθεί αργότερα στο Μπιζάνι), Έλληνες Αιγυπτιώτες, η φάλαγγα των 2.200 Γαριβαλδινών και γενικότερα Έλληνες από κάθε περιοχή της γης.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 137Χ89 χιλ. Έλληνες εθελοντές παρουσιάστηκαν προερχόμενοι από Αμερική, Κύπρο (1.000 άνδρες), Σούλι (500 άνδρες), Χαλκιδική και από άλλες περιοχές. Συνέβαλαν τα μέγιστα στην πολεμική εξόρμηση του 1912 / 1913. Οι εθελοντές χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστα σε βοηθητικούς ρόλους, ενώ στη συντριπτική τους πλειοψηφία πήραν μέρος στις φονικότερες μάχες (Τρία Πέντε Πηγάδια, Δρίσκος, Μπιζάνι κ.α.).

Πολλοί από αυτούς μετά την επίσημη λήξη των βαλκανικών αγώνων αρνήθηκαν να καταθέσουν τα όπλα και πήραν μέρος στο Βορειοηπειρωτικό αντάρτικο του1914 για την Αυτονομία της Β. Ηπείρου.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 137Χ89 χιλ.

Έκδοση: Α. Β. Πάσχας στην Αθήνα και Πάτρα.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 134Χ88 χιλ.

Φωτογραφία Ελλήνων εθελοντών που αγωνίστηκαν στους Βαλκανικούς πολέμους με αρχηγό τον Κανελλόπουλο.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 134Χ88 χιλ.

Έκδοση από τον Γ. Ν. Αλεξάκη στην Πειραιά.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 87Χ139 χιλ.

Έλληνας εθελοντής των Βαλκανικών πολέμων από την Κοζάνη.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 87Χ139 χιλ.

Εκδότης ο Στέφανος Στουρνάρας, ζωγράφος και φωτογράφος της Α. Β. Υ. του Διαδόχου, στον Βόλου.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 89Χ138 χιλ.

Έλληνες εθελοντές των Βαλκανικών πολέμων.

ΚΡΗΤΕΣ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

Αμέσως, με την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού πολέμου εθελοντές από την Κρήτη ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των καιρών. Ο διοικητής της στρατιάς κατά τους πρώτους μήνες των επιχειρήσεων ήταν Κρητικός, ο γνωστός Κωνσταντίνος Σαπουντζάκης. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1912 κηρύχθηκε επιστράτευση σε ολόκληρη τη χώρα. Στην Κρήτη ως και στις 27 Σεπτεμβρίου 1912 συγκροτήθηκαν 16 λόχοι οι οποίοι μεταφέρθηκαν στον Πειραιά. Στο σύνολο αποτέλεσαν 4 τάγματα.

Τα εθελοντικά σώματα που ήρθαν από την Κρήτη είχαν τους εξής οπλαρχηγούς: Κ. Μάνο, Μάρκο Δεληγιαννάκη, Γιάννη Δαμιανάκη, Αντώνη και Μάρκο Μάντακα, Σταύρο Σταυρουλάκη, Μάρκο Παπαγιαννάκη, Μάνθο Πάσχα, Νικόλα Μπαλέλη και Βαγγέλη Γαλατιανό. Έφτασαν αρχικά στα βουνά του Σουλίου και από εκεί μεταφέρθηκαν στο Μπιζάνι. Τότε δημιουργήθηκε το «Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών» (Α.Σ.Κ.) (από τα 3 πρώτα τάγματα των εθελοντών Κρητών) που προσέφερε πολλά στην πατρίδα με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και αλύτρωτων τμημάτων της Ηπείρου.

Λέγεται πως από το Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών ακούστηκε για πρώτη φορά η ιαχή «ΑΕΡΑ», όταν έκαναν επίθεση εναντίον των Τούρκων στο Μπιζάνι. (Η ιαχή αυτή χρησιμοποιήθηκε και αργότερα στο έπος του 1940.) Στο Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών υπαγόταν ο Λόχος των εθελοντών από την Αμερική και ο Λόχος Διδασκάλων. (Οι Κρητικοί δάσκαλοι ως Τούρκοι υπήκοοι μπορούσαν να υπηρετήσουν στη Μακεδονία.)

Το Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών εκτός από τη δράση του στην Ήπειρο (στις μάχες Πρεμετής, Κορυτσάς, Μοσχόπολης, Αργυροκάστρου κλπ.) τον Ιούλιο του 1913 μεταφέρθηκε στην Καβάλα εκτός από το 3ο Τάγμα που έμεινε στην Κορυτσά. Έλαβε μέρος στην απελευθέρωση της Ξάνθης, της Κομοτηνής και έφτασε ως το Νευροκόπι τον Ιούλιο του 1913.

Στις 14 Αυγούστου 1913 μετονομάστηκε σε 14ο Σύνταγμα Πεζικού. Τον Ιανουάριο του 1918 επέστρεψε στα Χανιά και μέσα σε ατμόσφαιρα πανηγυρική δέχτηκε την αγάπη του Κρητικού λαού κατά την υποδοχή του.

Το τέταρτο τάγμα εθελοντών Κρητών με διοικητή τον εγγονό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Γεώργιο Κολοκοτρώνη, διατέθηκε στο Στρατό της Θεσσαλίας και πολέμησε στο μέτωπο της Μακεδονίας.

Ο Διοικητής του 4ου Τάγματος Εθελοντών Κρητών, Γεώργιος Π. Κολοκοτρώνης, σκοτώθηκε στις 12 Ιουλίου 1913, μαχόμενος στην Άνω Τζουμαγιά. Πολέμησε ηρωικά στα Στενά της Πέτρας, στην απελευθέρωση της Κατερίνης και στη μάχη των Γιαννιτσών και μπήκε από τους πρώτους στη Θεσσαλονίκη ως εμπροσθοφυλακή της 7ης Μεραρχίας.

Οι απώλειες του 4ου Τάγματος ήταν οι μεγαλύτερες από εκείνες που υπέστησαν άλλες μονάδες του ελληνικού στρατού. Από τους 1.000 πολεμιστές ελάχιστοι επέζησαν.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 139Χ88 χιλ. Με τους Κρήτες που κατέφθασαν στην Αθήνα οργανώθηκε το πρώτο «Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών», το οποίο με τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων ονομάστηκε14ο Σύνταγμα. Το Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών είχε αρχηγό τον Αντισυνταγματάρχη Συνανιώτη. Σημειώνουμε πως σε Κρήτες παραδόθηκε το Μπιζάνι και από Κρήτες του Συνανιώτη ακούστηκε για πρώτη φορά η ιαχή: ΑΕΡΑ!!

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 139Χ88 χιλ.

Έκδοση: Α. Β. Πάσχας στην Αθήνα και Πάτρα.

Ο ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ ΚΡΗΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ

Κι ενώ είχε κηρυχθεί η επιστράτευση (17/9/1912) ο «Παγκρήτιος» Φοιτητικός Σύνδεσμος με πρόεδρο τον Νικόλαο Σεργετάκη με έδρα τα Χανιά κάνει ενέργειες, προκειμένου να συγκροτήσει εθελοντικό Λόχο Φοιτητών οι οποίοι θα πολεμούσαν στον επικείμενο Ελληνοτουρκικό πόλεμο.

Γίνονται πυκνές συνεδριάσεις του Συλλόγου κι επανειλημμένως τηλεγραφούν προς την Ελληνική κυβέρνηση, για να επιτρέψει αυτούς τους μαθητές και φοιτητές να πολεμήσουν. Τελικά, ο ίδιος ο Βενιζέλος δίνει τη συγκατάθεσή του:

Διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» στις 23/9/1912:

«Την παρελθούσαν Τετάρτην ελήφθη τηλεγραφική απάντησις του κ. Βενιζέλου προς την επιτροπήν των Φοιτητών δι' ης αγγέλεται αυτοίς ότι επετράπη δια Β. Διατάγματος η κατάταξις εθελοντών. Κατόπιν τούτου απεφασίσθη όπως οι δηλώσαντες συμμετοχής διά την δοιτητικήν φάλαγγα μεταβώσι εις Αθήνας και καταταχθώσιν εις τον Ελληνικόν στρατόν εν σώματι.

Προς τον σκοπόν τούτον δια τηλεγραφήματος προσκάλεσαν ενταύθα όλους τους φοιτητάς διαφόρων Νομών ίνα συγκεντρούμενοι μεταβώσι εις Αθήνας με την πρώτην ευκαιρίαν.»

Οι Κρήτες φοιτητές έδωσαν στο Φοιτητικό Λόχο την επωνυμία «Ιερός Λόχος Κρητών / Δραγατσάνιον». Είχε ως έβλημά του μια νεκροκεφαλή με δύο μηριαία οστά χιαστί. Συμπεριέλαβαν στον Λόχο τους και αποφοίτους Κρητικών Γυμνασίων μετά από πιέσεις των τελευταίων.

Ο Κρητικός Ιερός λόχος αποτελείτο από 250 φοιτητές και σπουδαστές που εγκατέλειψαν τα θρανία τους με την κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού πολέμου και αυθόρμητα έσπευσαν να απελευθερώσουν αλύτρωτους αδελφούς από τους Τούρκους. Έλαβαν από τη αρχή ως το τέλος μέρος στις μάχες της Ηπείρου. Έπαιξαν κύριο ρόλο στη μάχη των Πεστών. Από τους 1.400 άνδρες του Τάγματος στο οποίο είχε ενταχθεί ο Ιερός Λόχος των Κρητών φοιτητών μόνο 567 έμειναν ζωντανοί. Κατόπιν το Τάγμα οργανώθηκε σε διλοχία.

Οι απώλειες του Λόχου Κρητών φοιτητών ήταν 160 νεκροί από το σύνολο των 250 νέων που τον αποτελούσαν.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 138Χ88 χιλ.

Η Κρήτη έδωσε το παρόν στους Βαλκανικούς πολέμους με 77 σώματα Κρητών εθελοντών με συνολικό αριθμό 3.556 ανδρών. Τα άτομα που κατατάχθηκαν στον τακτικό στρατό ως στρατεύσιμοι και συγκρότησαν το «Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών» ανέρχονταν σε 3.500 άνδρες, χωρίς να έχουν υποχρέωση στράτευσης. Το σύνολο, επομένως, των Κρητών που έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς ήταν 6.556 (εθελοντές και στρατεύσιμοι) δηλ. σχεδόν το 10% της δύναμης του τότε ελληνικού στρατού. Στους εθελοντές αυτούς εντάσσονται και ο «Κρητικός Ιερός Λόχος εθελοντών φοιτητών, το Δραγατσάνιον» και ο «Λόχος των Δασκάλων» που αποτέλεσαν μονάδα του Ανεξάρτητου Συντάγματος Κρητών.

Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 138Χ88 χιλ.

Έκδοση: Α. Β. Πάσχας στην Αθήνα και Πάτρα.

Γυμνάσιο Χανίων

Αποκορύφωμα της συμμετοχής των Κρητών στις νίκες των Βαλκανικών αγώνων ήταν οι μαθητές του 1ου Γυμνασίου Χανίων.

Σήμερα στο προαύλιο του Γυμνασίου υπάρχει η πλάκα με τα ονόματα των 40 ηρωικών μαθητών που έπεσαν στο πεδίο της μάχης.

Οι περισσότεροι από τους Χανιώτες φοιτητές που συγκρότησαν τον Κρητικό Φοιτητικό Λόχο ήταν από το Γυμνάσιο Χανίων.

ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ

Τα Εθελοντικά σώματα «Προσκόπων» δημιουργήθηκαν για να ενισχύσουν τον τακτικό στρατό και πολέμησαν στην απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Οι εθελοντές αυτοί έδωσαν τον όρκο του έλληνα στρατιώτη. Οργανώθηκαν σε τμήματα και με επικεφαλής οπλαρχηγούς ή αξιωματικούς υπηρέτησαν στους Στρατούς Θεσσαλίας και Ηπείρου.

Συνολικά οργανώθηκαν 77 σώματα Κρητών εθελοντών με 3.556 άνδρες, 9 σώματα Μακεδόνων με 211 άνδρες, 9 σώματα Ηπειρωτών με 446 άνδρες. Οι Εθελοντές Πρόσκοποι από τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδος ήταν 1812 άνδρες συνολικά.

Όλοι οι Μακεδονομάχοι του Μακεδονικού Αγώνα (1900 με 1908) συμμετείχαν ως Οπλαρχηγοί, οπλίτες ή Πράκτορες. Αυτοί βοήθησαν ιδιαιτέρως με τις προηγούμενες εμπειρίες τους και κυρίως με τις τοπογραφικές τους γνώσεις. Συναντούμε τους Προσκόπους στην απελευθέρωση της Κατερίνης αλλά και η Χαλκιδική, απελευθερώθηκε τελικά, από σώματα Ελλήνων «προσκόπων» που αποτελούσαν ομάδες ελαφρά οπλισμένων πεζικαρίων.

Εθελοντές Ηπείρου

ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Περίπου 4.000, οι πιο φειδωλοί τους υπολογίζουν σε 2.000, είναι οι Κύπριοι εθελοντές που πολέμησαν κατά τους Βαλκανικούς πολέμους στα μέτωπα της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Ανάμεσα σε αυτούς αναφέρονται ένας φοιτητής από την Πάφο, ο Πέτρος Χατζηαργυρού 18 ετών και δύο ανήλικοι ηλικίας δεκαπέντε και δεκαέξι ετών. Εκτός από τους απλούς Κύπριους πολίτες που ανταποκρίθηκαν αυθόρμητα, αναφέρονται και σημαίνοντα πρόσωπα της κυπριακής κοινωνίας, όπως ο Μητροπολίτης Κιτίου, Μελέτιος Μεταξάκης, ο βουλευτής Λάρνακας, Ευάγγελος Χατζηιωάννου, ο δήμαρχος Λεμεσού, Χριστόδουλος Σώζος και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Μαριανθεύς o οποίος και παρασημοφορήθηκε. Η Κύπρος προσέφερε συνολικά το μεγάλο ποσό, για την εποχή εκείνη, των 16.000 λιρών που συγκεντρώθηκε από εράνους. Προσέφερε, επίσης, ιατρούς και νοσηλευτές για την περίθαλψη των τραυματιών πολέμου.

Ο Κύπριος ιστορικός Πέτρος Παπαπολυβίου συνέλεξε επιστολές Κυπρίων εθελοντών που έλαβαν μέρος στους πολέμους του 1912/13. Αυτές αποδίδουν με γλαφυρότητα τις συνθήκες που αντιμετώπιζαν στο μέτωπο οι Κύπριοι αγωνιστές αλλά και τον ενθουσιασμό και τις ιδέες από τις οποίες εφορμούνταν.

Παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα επιστολής του αγωνιστή και δημάρχου Λάρνακας, Χριστόδουλου Σώζου, προς τη σύζυγό του, Έρμα:

«.... Όταν θα λάβης την παρούσαν μου, θα είμαι μακράν του υίου μου διά την υπηρεσία της πατρίδος. Ημείς έχομεν καθήκοντα τα οποία ουδεμία δύναμις, ουδέν φίλτρον πρέπει να εμποδίση από του να ενασκώνται ....

....Έπειτα οφείλεις να έχεις αυτό υπ' όψιν σου, ότι αν έμενα στην Λεμεσόν ατιμασμένος στην συνείδησίν μου, δεν θα έζων ποτέ εγώ αλλ' ούτε σύ ευτυχής .... Ενώ τώρα φεύγω με λύπην που σας αφήνω αλλά και με την ελπίδα ότι θα επανέλθω να σας εύρω.»

Ο Χριστόδουλος Σώζος δεν επέστρεψε ποτέ. Σκοτώθηκε στην Ήπειρο στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία τον Δεκέμβριο του 1912 σε φονική μάχη με τους Τούρκους.

ΣΩΜΑ ΓΑΡΙΒΑΛΔΙΝΩΝ

Ο στρατηγός Ricciotti Garibaldi με μικρή ομάδα εθελοντών και τους γιους του Peppino και Ricciotti junior έφθασαν στην Ελλάδα στις 20 Οκτωβρίου 1912, ενώ είχε ήδη συγκροτηθεί το πρώτο γαριβαλδινό σώμα.

Στην Αθήνα πλήθος Ελλήνων εθελοντών ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση που δημοσίευσε ο βουλευτής Ζακύνθου, πρώην Υπουργός και Πρόεδρος της Βουλής, Αλέξανδρος Ρώμας (1863 ως 1914). Ο ίδιος είχε συνεργαστεί με τους γαριβαλδινούς και στον πόλεμο του 1897. Διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Ricciotti Garibaldi, αν και οι δύο άντρες δε συμφωνούσαν πάντα στις απόψεις τους.

Τρεις χιλιάδες εθελοντές παρουσιάστηκαν τότε για να καταταγούν. Τελικά, 1200 επελέγησαν για να αποτελέσουν το «Σώμα των Ελλήνων Ερυθροχιτώνων» και χωρίστηκαν σε έξι λόχους. Η κοινωνική μορφωτική και οικονομική κατάσταση των εθελοντών είναι ποικίλη. Προέρχονταν από όλες τις τάξεις της ελληνικής κοινωνίας.

Οι πρώτοι τραυματίες ήταν ο Λοχίας Μπούχαλης, Καφεπώλης από την Αθήνα, ο Δεκανέας Θωμόπουλος φοιτητής, κάτοικος Αθηνών και ο οπλίτης Παπαδημητρόπουλος, έμπορος από την Αχαΐα.

Πριν την αναχώρησή του το σώμα επιθεωρήθηκε στην Αθήνα στις 24 Οκτωβρίου 1912 από τον Garibaldi και στις 25 Οκτωβρίου από τον Πρωθυπουργό, Ελευθέριο Βενιζέλο. Στις 26/10/1912 οι άνδρες του αναχώρησαν με δύο ατμόπλοια για το Βόλο. Από εκεί με τρένο μεταφέρθηκαν στη Λάρισα και στη συνέχεια πεζή πέρασαν το Σαραντάπορο, έφτασαν στη Σιάτιστα και εντάχθηκαν στο απόσπασμα του αντισυνταγματάρχη Ηπίτη. Εν συνεχεία έφθασαν στα Γρεβενά, μετά στο Μέτσοβο και ενώθηκαν με τα τμήματα της στρατιάς Ηπείρου, διοικούμενοι από τον Συνταγματάρχη Δημ. Ματθαιόπουλο. Διοικητής της στρατιάς της Ηπείρου υπενθυμίζουμε πως ήταν ο Κωνσταντίνος Σαπουντζάκης.

Στο μεταξύ στην Αθήνα συγκροτήθηκε και δεύτερο γαριβαλδινό σώμα. Αποτελείτο από Έλληνες, Βρετανούς και Ιταλούς εθελοντές υπό τη διοίκηση του Pepino Garibaldi. Το δεύτερο αυτό σώμα αναχώρησε για το μέτωπο στις 17 Νοεμβρίου 1912 και συναντήθηκε με το πρώτο στο Μέτσοβο στις 20 Νοέμβριου 1912. Οι Γαριβαλδινοί πολέμησαν ηρωικά και έμεινε αλησμόνητη η συμμετοχή τους στη μάχη του Δρίσκου.

Ο στρατηγός Ριτσιότι Γαριβάλδη έφτασε με το ατμόπλοιο «Πούλια» από το Μπρίντιζι στην Κέρκυρα. Ο γιός του Γαριβάλδη από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ενημέρωνε πως θα έφταναν στην Ελλάδα 600 ερυθροχίτωνες, για να συμμετέχουν στους αγώνες των Ελλήνων. Επίσης, Ρώσοι ερυθροχίτωνες θα κατέφθαναν με το ατμόπλοιο «Αντιγόνη».

Τα Γαριβαλδινά σώματα κάτω από τις διαταγές του Αλ. Ρώμα και άλλων Ελλήνων αξιωματικών υποστήριξαν την απελευθέρωση εδαφών από τον τουρκικό ζυγό.

ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ (Η.Π.Α.)

Η Ελληνική κινητοποίηση διατάχθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου και ολοκληρώθηκε μέσα σε δώδεκα ημέρες.

Το σύνολο του Ελληνικού στρατού το αποτελούσαν οκτώ Μεραρχίες, επτά από τις οποίες συγκεντρώθηκαν στη Θεσσαλία υπό τη διοίκηση του διαδόχου Κωνσταντίνου. Μία μόνο βρισκόταν στην Ήπειρο.

Τόσο ισχυρό ήταν το κύμα πατριωτισμού που εκδηλώθηκε εκείνη την εποχή στην Ελλάδα, ώστε 120.000 άνδρες εν συνόλω προέκυψαν από πολλούς εθελοντές της διασποράς που ήρθαν από την Αμερική. Αναφέρεται πως περίπου 30.000 έφτασαν με πλήρη εξάρτηση που αγοράσθηκε από Έλληνες ομοεθνείς των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.